het Jodendom

'Naar de bronnen van het Christendom'


Hoofdstuk 3 - Het Jodendom in de eerste eeuw

© Jos Stollman 2010


Versnippering

Uiteraard is het belangrijk om Jezus te plaatsen tegen de joodse achtergrond van zijn tijd, maar helaas biedt het niet veel houvast omtrent de denkwereld en ideeën van de mens Jezus. Het jodendom was in zijn tijd even versnipperd als het christendom in de volgende eeuwen zou zijn. Er bestond niet zoiets als dé Joodse leer. We laten enkele belangrijke groeperingen en hun voornaamste denkbeelden globaal de revue passeren.

Sadduceeën

De conservatieve vleugel, die zich uitsluitend oriënteerde op de Torah (de wet van Mozes), werd gevormd door de Sadduceeën. Vooral priesters en aristocraten maakten deel uit van deze beweging. Ze geloofden niet in een opstanding uit de dood, straf of beloning werd door Jahweh in dit ene leven gegeven. De naam Sadduceeën gaat wellicht terug op tsaddiek, dat 'rechtvaardig' betekent of op de legendarische hogepriester Zadok uit de tijd van David. Farizeeërs

Farizeeën

Daarnaast was er de invloedrijke stroming der Farizeeën. Tot deze groepering kon je uitsluitend na een proeftijd toetreden. Zij hadden een flexibeler opvatting over de wet, die in hun visie telkens opnieuw geïnterpreteerd moest worden, aangepast aan de veranderende omstandigheden. De uitleg was niet uitsluitend voorbehouden aan de priesterstand maar lag in handen van zogenaamde schriftgeleerden, leken die studie maakten van de Torah. Zij probeerden enerzijds het volk op deze wijze te betrekken bij de wetsinterpretatie en anderzijds datzelfde volk te bewegen die uitgelegde wet strikt na te leven. Zij relativeerden het belang van de priesterstand en de tempeldienst dat bij de Saduceeën zo centraal stond. En anders dan laatstgenoemden geloofden zij vast in een leven na de dood en een laatste oordeel aan het einde der tijden. Paulus, als Farizeeër geschoold, bracht deze overtuiging mee naar het jonge christendom.

De gematigde vleugel van de Farizeeën, die trachtte in harmonie te leven met het Romeinse oppergezag en zich distantieerde van de gewelddadige opstand tussen 66 en 70, is de enige joodse groepering die de zuiveringen door de Romeinen na de val van Jeruzalem in 70 overleefde. Zij vormt de oorsprong van het Rabbinisme zoals dat opbloeide in de eerste eeuwen van onze jaartelling en het jodemdom zoals we dat ook nu nog kennen. De Farizeeën vormden zo na 70 de enige echte concurrenten van het jonge hebreeuwse christendom. Het mag ons dus niet verbazen dat de evangelisten juist tegen deze groepering polemiseren in hun evangeliën.

Zeloten

Een zeer strijdbare groep vormden de Zeloten, vooral boeren van het platteland die ernstig te lijden hadden van het juk van de Romeinse belastingen. Zij vooral ontketenden de opstand die Palestina tussen 66 en 70 naar de afgrond leidde. Niet alleen de Romeinse bezetter deugde in hun ogen niet, zij keerden zich ook tegen de stedelijke collaborateurs en de priesterstand die de Romeinse bezetting tolereerde.

Essenen

Lijnrecht tegenover de strijdbare Zeloten treffen we de zeer vreedzame, geweldloze en ascetische beweging der Essenen aan, ontstaan tijdens de Maccabeeën-opstand (168-164 v. Chr, opstand tegen de hellenisering van het joodse geloof door de Seleucidische koning Antiochus Epiphanes). Zij trokken zich terug uit de maatschappij in afwachting van de spoedige komst van het Koninkrijk Gods. Evenals de Farizeeën geloofden zij in een onsterfelijke ziel en in een messias die aan het einde der tijden zou komen oordelen.

Naast deze grotere bewegingen bestonden er allerlei kleinere groeperingen die vaak ieder hun eigen messiaanse verwachting koesterden. Hun visies liepen sterk uiteen en botsten regelmatig. Daarnaast trachtte de intellectuele elite het joodse denken te harmoniseren met het hellenistische gedachtegoed. Een bekend joods denker op dit gebied, van wie een omvangrijk oeuvre bewaard is gebleven, is de al eerder genoemde Philo van Alexandrië die met zijn geschriften een grote invloed heeft uitgeoefend op latere christelijke filosofen.



Terug naar de Inhoud