FAQ Thomas Evangelie

Veel gestelde vragen (FAQ)

Wat is het Thomas Evangelie?

 Het Thomas Evangelie is een verzameling uitspraken, variërend van eenregelig tot complete parabels, toegeschreven aan Jezus van Nazareth.
In tegenstelling tot de bijbelse evangeliën vinden we geen levensverhaal: geen wonderen, geen lijdensverhaal, geen opstanding.
Het Thomas Evangelie is naast de bijbel de belangrijkste historische bron voor kennis omtrent Jezus van Nazareth.

Wanneer werd het Thomas Evangelie geschreven?

 De geleerden zijn het hierover niet eens. De schattingen lopen uiteen van omstreeks het jaar 50, en dan zou het meteen het oudste geschrift over Jezus zijn, tot halverwege de tweede eeuw. Het standpunt dat Thomas onafhankelijk zou zijn van de canonieke evangeliën en dus oud is, wint steeds meer aanhangers. De argumenten daarvoor lijken sterk (zie datering in de inleiding). Een andere mogelijkheid is dat een oorspronkelijk oud Thomas Evangelie later is aangevuld en uitgebreid om zo te leiden tot de nu bekende tekst. Deze lagen-theorie is, doordat we slechts é én exemplaar van Thomas kennen naast een paar Griekse fragmenten, moeilijk te toetsen en dus nog erg speculatief.
Prof. Gilles Quispel verdedigt de stelling dat er twee bronnen ten grondslag liggen aan dit evangelie. De ene bron, gelokaliseerd in Judea, zou van rond het jaar 40 stammen, de andere, van Alexandrijnse origine, van enkele decennia later.

Wie schreef het Thomas Evangelie?

 We weten het niet. De bijbelse evangeliën werden in de tweede eeuw toegeschreven aan personen uit de kring rondom Jezus of daar dichtbij. Het is waarschijnlijk dat ditzelfde geldt voor het Thomas Evangelie. Het evangelie zelf schuift Didymus Judas Thomas naar voren als schrijver. Judas is de eigenlijke naam, 'didymus' en 'thomas' betekenen beide 'tweeling' in respectievelijk het Grieks en het Aramees. We kennen deze Judas Thomas als de 'ongelovige Thomas' uit het Johannes-evangelie. Het is dus niet Judas Iskarioth die Jezus verried en zichzelf verhing.

Wanneer en waar werd het Thomas Evangelie ontdekt?

 In 1945 werd in Egypte, nabij Nag Hammadi, een kruik met een grote verzamelingen oud-christelijke teksten gevonden. Hieronder bevond zich een compleet exemplaar van het Thomas Evangelie in de koptische taal. Koptisch is het Egyptisch van de vierde eeuw in Griekse lettertekens geschreven. De gevonden teksten stammen uit het midden van de vierde eeuw en zijn rond 360-370 begraven, waarschijnlijk door monniken van een nabijgelegen klooster. Naast dit complete exemplaar zijn er drie fragmenten gevonden bij Oxyrhynchus, eveneens in Egypte, rond 1900. Deze fragmenten stammen uit het begin, midden, en einde van de derde eeuw en zijn geschreven in het Grieks.

Is het Thomas Evangelie gnostisch?

 Het hangt ervan af wat je onder 'gnostisch' verstaat.
Als je de stroming bedoelt die benadrukt dat de mens het goddelijke diep in zich draagt en het Koninkrijk van de Vader in zijn leven kan realiseren door de weg naar binnen te gaan en de werkelijkheid anders te leren zien en ervaren, dan is het antwoord 'ja', het Thomas Evangelie is gnostisch.
Als je met 'gnostisch' de religie bedoelt die in de tweede eeuw ontstond waarin we een sterk dualisme zien tussen een meer abstracte goede God (de Vader) en een schepper-God (Jahweh), de demiurg, die de 'slechte' wereld geschapen heeft, dan luidt het antwoord 'nee', het Thomas Evangelie is niet gnostisch.
De meeste andere geschriften die bij Nag Hammadi gevonden zijn, bleken gnostisch in de tweede zin. Het Thomas Evangelie werd met deze geschriften door velen op één hoop gegooid en daarom als laat en oninteressant met betrekking tot kennis over Jezus beschouwd, ten onrechte dus.

Geeft het Thomas Evangelie de leer van Jezus weer?

 Wellicht. Als de oorsprong van dit evangelie inderdaad teruggaat tot ongeveer het jaar 50, dan is het een geschrift dat buiten de sterke theologische invloeden van Paulus is gebleven. Het is is dan mogelijk het enige geschrift dat ons een blik gunt op de (authentieke) leringen van Jezus van Nazareth. Toch blijft het altijd mogelijk dat de schrijver zijn of haar eigen ideeën in de mond van Jezus gelegd heeft. Je kunt het vergelijken met Plato en Socrates. We kennen Socrates alleen via de geschriften van Plato. Nooit zullen we weten wat authentiek Socratisch is en wat door Plato in diens mond is gelegd. Dat doet echter geen afbreuk aan de waarde van de geschriften van Plato!

Waarom staat het Thomas Evangelie niet in de bijbel?

De keuze voor de vier bijbelse evangeliën is gemaakt in de tweede helft van de tweede eeuw. We weten bijzonder weinig over het proces dat tot deze keuze heeft geleid. We kunnen wel enkele vermoedens formuleren. In de strijd tegen de diverse ketterijen (vanuit het perspectief van de orthodoxie) zoals de marcionieten, de docetisten, de gnostici, etc, wilde de kerk dat de evangeliën heel duidelijk en expliciet de heilsleer van de kerk bevatten. Dit betekent dat de verlossingsleer die zegt dat Jezus voor ons aan het kruis gestorven is, dat hij de Zoon van God is, dat hij lichamelijk verrezen is en aan het eind der tijden zal weerkeren, herkenbaar in de evangeliën aanwezig moest zijn. Hieraan voldeed en voldoet het Thomas Evangelie niet. Het zal dus ook nooit door de orthodoxe kerken in hun canon worden opgenomen.

Is er een samenhang tussen de uitspraken van Jezus in het Thomas Evangelie?

 De meeste onderzoekers beschouwen het Thomas Evangelie als een ongeordende verzameling uitspraken. Ik (Jos Stollman) ben het daarmee niet eens. Daarvoor heb ik twee argumenten. We treffen de logia in dit evangelie in deze volgorde aan en die is niet uniek voor het koptische exemplaar. De schrijver kan bewust voor deze ordening gekozen hebben. Belangrijker is echter de volgende overweging: Bij het onderzoeken van de betekenis van de uitspraken heeft de context mij vele inzichten aangereikt. Voor mij is er dus een bewust gekozen en betekenisrijke samenhang tussen de logia.

Wat voor een Jezus ontmoeten we in het Thomas Evangelie?

 Het Thomas Evangelie kan worden ondergebracht bij de wijsheidsliteratuur. Een loutere karakterisering van Jezus als wijsheidsleraar schiet echter tekort. De Jezus van het Thomas Evangelie is ook een mysticus en belangrijker nog: hij begeleidt ons op de inwijdingsweg in het mysterie van het bestaan, misschien dat we Jezus dan ook het treffendst karakteriseren als 'Mystagoog'. Zijn wijze van optreden maakt hem tot een 'zenmeester avant-la-lettre'. Deze vergelijking met een zenmeester berust op meerdere gronden.

Welke is de centrale boodschap van het Thomas Evangelie?

 Wezenlijk in het Thomas Evangelie is het actieve engagement waar het evangelie om vraagt. De verwijzing naar je leven van alledag is de oproep om het niet bij een intellectuele beschouwing te laten maar met de boodschap aan de slag te gaan. Hierin stemt het overeen met de andere evangeliën, maar de uitdaging is des te nadrukkelijker omdat er geen bemiddelende rol voor kerk of Gods zoon is weggelegd, maar de verantwoordelijkheid direct bij onszelf wordt gelegd.
De weg naar binnen, de weg van zelfkennis, is de vaak eenzame weg tegen de stroom in die we moeten gaan. Maar het perspectief is het ontdekken van het Koninkrijk in de wereld om ons heen, verbondenheid met onze diepste grond en vervulling van het leven.

Terug naar de HomePage van het Thomas Evangelie